Hipnoza, definiowana jako stan zmodyfikowanej świadomości charakteryzujący się podwyższoną sugestywnością oraz zmianami w percepcji, myśleniu i odczuciach, przez lata była przedmiotem debat. Dzięki postępowi w dziedzinie neuroobrazowania, współczesna nauka pozwala na obiektywną analizę procesów zachodzących w mózgu podczas tego stanu. Dane z elektroencefalografii (EEG) oraz funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) dostarczają solidnych dowodów, że hipnoza jest unikalnym i mierzalnym stanem neurofizjologicznym, który można odróżnić zarówno od zwykłego stanu czuwania, jak i od snu.
O czym dowiesz się w poniższym artykule?
- Hipnoza jest mierzalnym stanem neurofizjologicznym, który celowo moduluje fale mózgowe.
- Pod jej wpływem obniża się aktywność w grzbietowej części przedniego zakrętu kory obręczy, co tłumaczy zawieszenie krytycznego osądu i mniejszą skłonność do analizowania bodźców.
- Wzrasta połączenie funkcjonalne między korą przedczołową (centrum kontroli) a wyspą (integracja sygnałów z ciała).
- Spada aktywność w sieci stanu spoczynkowego, odpowiedzialnej za błądzenie myślami.
Aktywność oscylacyjna mózgu
Podstawą funkcjonowania mózgu jest komunikacja neuronalna oparta na impulsach elektrycznych. Kiedy duże populacje neuronów synchronizują swoją aktywność, generują rytmiczne, mierzalne oscylacje elektryczne, znane jako fale mózgowe. Ich charakterystyka, a zwłaszcza częstotliwość mierzona w Hercach (Hz), jest ściśle powiązana ze stanem poznawczym i fizjologicznym organizmu. Główne pasma częstotliwości to:
- Fale Beta (13-30 Hz) – Dominują w stanie aktywnego czuwania, koncentracji na zadaniach zewnętrznych, myślenia analitycznego i przetwarzania bodźców sensorycznych.
- Fale Alfa (8-12 Hz) – Charakterystyczne dla stanu relaksu, pasywnej uwagi i odprężenia, szczególnie przy zamkniętych oczach. Stanowią pomost między świadomością zewnętrzną a wewnętrzną.
- Fale Theta (4-7 Hz) – Związane z głęboką medytacją, transem, snem w fazie REM, a także procesami uczenia się i konsolidacji pamięci. Stanowią kluczowy wskaźnik głębokiego stanu introspekcji.
- Fale Delta (0,5-3 Hz) – Najwolniejsze fale, typowe dla głębokiego snu bez marzeń sennych (NREM), podczas którego zachodzą fundamentalne procesy regeneracyjne organizmu.
Analiza tych rytmów jest fundamentem do zrozumienia, jak hipnoza wpływa na fale mózgowe. Procedura indukcji hipnotycznej jest w istocie procesem celowej modulacji aktywności oscylacyjnej mózgu.
Modulacja aktywności w stanie hipnotycznym
Badania konsekwentnie wykazują specyficzny wzorzec zmian podczas przechodzenia w stan hipnotyczny. Obserwuje się progresywny spadek mocy fal o wysokiej częstotliwości (Beta) na rzecz wzrostu mocy fal o niższej częstotliwości. W początkowej fazie relaksacji następuje wyraźny wzrost aktywności w paśmie Alfa, co jest neurofizjologicznym korelatem odwrócenia uwagi od bodźców zewnętrznych i skierowania jej do wewnątrz.
W miarę pogłębiania się transu, kluczową zmianą staje się znaczący wzrost mocy fal Theta. W wielu badaniach dominacja aktywności theta w korze czołowej i przedczołowej jest uznawana za jeden z wiarygodniejszych neuronalnych markerów głębokiego stanu hipnotycznego. Taki stan sprzyja podwyższonej plastyczności neuronalnej, co tłumaczy zwiększoną podatność na sugestie terapeutyczne i możliwość pracy nad głęboko zakorzenionymi wzorcami myślowymi oraz behawioralnymi.
Badania neuroobrazowe – anatomia funkcjonalna hipnozy
Dane z fMRI ujawniają dodatkowe mechanizmy. Przełomowe badania w tej dziedzinie przeprowadził zespół pod kierownictwem prof. Davida Spiegla ze Stanford University School of Medicine. Zidentyfikowano trzy kluczowe zmiany w mózgach osób o wysokiej podatności na hipnozę:
- Obniżenie aktywności w grzbietowej części przedniego zakrętu kory obręczy (dACC). Obszar ten jest częścią tzw. sieci istotności (salience network) i odgrywa rolę w monitorowaniu konfliktów, ocenie kontekstu i świadomym samopoczuciu. Jego „wyciszenie” w hipnozie pozwala na zawieszenie krytycznego osądu i mniejszą skłonność do analizowania bodźców zewnętrznych.
- Wzrost łączności funkcjonalnej między korą przedczołową grzbietowo-boczną (DLPFC) a wyspą. DLPFC jest centrum kontroli wykonawczej, odpowiedzialnym za planowanie i decyzje. Wyspa natomiast integruje sygnały z ciała, odpowiadając za świadomość interoceptywną i przetwarzanie emocji. Zwiększona komunikacja między tymi obszarami jest neurobiologicznym podłożem wzmocnionego połączenia umysł-ciało.
- Spadek łączności funkcjonalnej w obrębie sieci stanu spoczynkowego (Default Mode Network – DMN). Sieć DMN, obejmująca m.in. korę przedczołową przyśrodkową i tylny zakręt obręczy, jest aktywna, gdy umysł błądzi, oddaje się autorefleksji czy myśleniu o przeszłości i przyszłości. Jej dezaktywacja podczas hipnozy koreluje z zawężeniem uwagi, utratą poczucia „ja” oddzielonego od doświadczenia i głęboką absorpcją w „tu i teraz”.
Badania prowadzone na Uniwersytecie w Hull potwierdziły, że spadek aktywności w DMN jest zjawiskiem specyficznym dla osób o wysokiej podatności hipnotycznej i nie występuje u osób opornych na sugestie, co odróżnia hipnozę od zwykłej relaksacji.
Podsumowanie
Dowody naukowe jednoznacznie wskazują, że hipnoza wpływa na mózg i jest odrębnym stanem neurofizjologicznym, a nie jedynie efektem placebo czy nadmiernej wyobraźni. Ten stan podwyższonej neuroplastyczności umożliwia efektywną pracę nad przewlekłym bólem, zaburzeniami lękowymi, uzależnieniami i wieloma innymi problemami o podłożu psychosomatycznym. Dalsze badania nie tylko pogłębiają naszą wiedzę o ludzkiej świadomości, ale również otwierają nowe perspektywy rozwoju tej dziedziny.
Elżbieta Hibowska
Psycholog, Psychotraumatolog, certyfikowana Hipnoterapeutka
Pomogłam setkom osób pokonać ograniczające schematy i uwolnić się od emocjonalnego ciężaru przeszłości.